عالم هنرمند

 

نگاهی گذرا به حیات پر برکت عالم هنرمند و فقیه فرزانه،

 آیةاللّه سید مرتضی نجومی(ره)

 

فقیه و دانشور هنرور، حضرت آیةاللّه حاج سید مرتضی حسینی نجومی قدس سره یکی از ستارگان تابناک آسمان هنر اسلامی، و از برترین فقهای معاصر در غرب کشور به شمار می رفت. آن فقید سعید در 23 جمادی الثانی 1346 قمری )5 آذر 1307 شمسی( در کرمانشاه، در بیت علم و فضیلت زاده شد. پدرش عالم بزرگوار آیةاللّه حاج سید محمدجواد نجومی )1303-1387قمری(، از عالمان هنرمند و نسخ نویسان نامدار و از شاگردان حضرات آیات حاج شیخ حسن علامی و شیخ محمد حسین حاج آخوند، و او فرزند آیةاللّه میرزا اسماعیل نجومی )1256-1318 قمری(، از خوشنویسان نامی و فقیه و مجتهد بزرگ کرمانشاهی و از شاگردان فاضل اردکانی بود و مادرش صبیه محترمه آیةاللّه شیخ مرتضی علم الهدی آل آقا )م 15 شعبان 1361 قمری(، فرزند آیةاللّه آقا عبدالمحمد، فرزند آیةاللّه حاج آقا عبداللّه آل آقا )متوفی 1289 قمری(، فرزند آیةاللّه آقا محمد جعفر )متوفی 1259 قمری(، فرزند علامه بزرگ، آیةاللّه العظمی آقا محمدعلی کرمانشاهی )متوفی 1216 قمری(، فرزند استاد کل، علامه وحید بهبهانی )متوفی 1205 قمری(، بوده است. خاندان پدری و مادری او همه از علما و مشاهیر هنرمندان و نقاشان و خطاطان جهان تشیع به شمار می روند که نسخه ها و قطعه های نفیس فراوانی از آنان در کتابخانه حضرت آیةاللّه نجومی موجود است. معظم له پس از گذراندن سال دوم دبیرستان، در سال 1322 شمسی به فراگیری علوم دینی روی آورد و نزد پدرش، حاج سید محمدجواد نجومی، حاج سید حسین معصومی لاری و حاج شیخ حسن حاج آخوند، ادبیات، شرح لمعه، قوانین، مطول و شرایع را به خوبی آموخت. رفیق و هم درس او در این زمان مرحوم آیةاللّه شیخ مجتبی حاج آخوند بود. ایشان در سال 1329 شمسی )6 محرم 1369 قمری( رهسپار نجف اشرف شد و در مدرسه وسطای آخوند سکونت گزید و نزد حضرات آیات: میرزا علی آقا فلسفی )باقی مانده شرح لمعه، قوانین و رسائل(، حاج سید علی بهشتی و حاج سید محمد روحانی )رسائل و کفایه(، سید عبدالاعلی سبزواری )مکاسب( و سید احمد اشکوری نجفی )استصحاب رسائل(، سطوح عالیه را کامل نمود و پس از آن در درس خارج آیات عظام سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی و سید عبدالهادی شیرازی، و بیش از همه آیةاللّه میرزا محمد باقر زنجانی 17 سال حاضر شد و تقریرات دو دوره درس اصول ایشان را نوشت و مبانی علمی اش را استوار ساخت و از سوی معظم له و آیةاللّه العظمی سید عبدالاعلی سبزواری موفق به دریافت اجازه اجتهاد گردید. او در نجف دلبسته و شیفته مرحوم میرزا باقر زنجانی و علامه بزرگ شیخ آقا بزرگ تهرانی و علامه امینی بود و هماره در محضر آن سه بزرگوار حاضر می شد و از شاگردان خصوصی و ویژه ایشان بود و آنان هم بدو کمال الفت و علاقه را داشتند. آیةاللّه نجومی در نجف اشرف، 20 سال تمام به تحصیل، تدریس، تألیف، مشق خط، استنساخ کتب خطی و عبادت و زیارت اشتغال داشت تا آن که در اخراج ایرانیان از عراق در سال 1349 شمسی، نجف را ترک نمود و در زادگاهش استقرار یافت و به وظایف دینی و علمی و اجتماعی خود مشغول شد. وجود پربرکت این عالم ربانی در کرمانشاه منبع خیر و منشأ آثار فراوانی گردید. ایشان در این مدت، به تدریس سطوح عالیه، تفسیر مداوم قرآن، اقامه جماعت )سه وعده در مسجد تولیت(، تألیف آثار گوناگون، خلق آثار ارزنده هنری، تربیت شاگردان و هنرمندانی چون استاد عبداللّه جواری کرمانشاهی، به یاری محرومان و نیازمندان و اداره حوزه علمیه کرمانشاه، پرداخت و هم زمان به تأسیس و تکمیل کتابخانه خود همت گماشت. این کتابخانه، که امروز با داشتن بیش از 20 هزار کتاب چاپی و حدود هزار کتاب خطی نفیس که بسیاری از آن ها به خط خود آیةاللّه نجومی و اجلاء و نیاکانشان استنساخ گردیده، و فهرست مخطوطات آن را استاد ارجمند حجةالاسلام والمسلمین آقای حاج سید احمد حسینی اشکوری نگاشته و در جلد اول «دلیل المخطوطات» منتشر ساخته است و هم چنین با وجود ده ها قطعه خط و نقاشی و تذهیب، یکی از ارزشمندترین کتابخانه های ایران است. آیةاللّه نجومی سال 1375 به عنوان خوشنویس برجسته جهان اسلام و در سال 1380 شمسی نیز به عنوان یکی از چهره های ماندگار برگزیده شد. آن مرحوم از آغاز نهضت اسلامی مردم ایران، فعالانه وارد عرصه مبارزه با رژیم شاه شد و بسیاری از اعلامیه های روحانیت کرمانشاه را با انشاء و خط خود می نوشت و از دیگران امضا می گرفت و آن ها را در خانه اش تکثیر می نمود و به وسیله جوانان مؤمن و انقلابی شهر آن ها را منتشر می ساخت و در کوران مبارزه در مهرماه 1357، دامادش مرحوم صادق صابون پز به شهادت رسید )که اولین شهید انقلاب اسلامی در کرمانشاه بود( و پس از شروع جنگ تحمیلی هم مسجد آیةاللّه نجومی یکی از پایگاه های عرصه جهاد و کمک رسانی به جبهه های نبرد بود. آن مرد بزرگ از مفاخر عرصه هنر اسلامی و ایرانی بود. او تنها با مشق و تمرین و تکرار و بدون استاد به نقطه اوج هنر خطاطی دست پیدا کرده بود، و گاهی برای زیارت مرقد مقدس کاظمین علیهماالسلام به بغداد می رفت و خطوطش را به محضر مرحوم استاد هاشم محمد بغدادی ارائه می نمود و از آن مرحوم راهنمایی می گرفت. آیةاللّه نجومی، در خط )به انواع آن: نسخ، نستعلیق، ثلث، شکسته، کوفی، رقاع( نقاشی، صحافی، قطاعی، وصالی، معرق، تهذیب، جداول، کاغذسازی، تجانس رنگ، تجلید و تشعیر، نقطه اوج و قله افراشته و ستیغ بلند بود، اما با همه این ها، یک دریا ذوق و لطافت و تواضع و حجب و حیا بود. سیمایش نیکو، اخلاقش شایسته، مجلسش پرفایده و آکنده از علم و دانش، و خانه اش محل رفت و آمد دانشمندان، هنرمندان، نیازمندان و مستمندان بود. هر کس به هر امیدی به خانه او می آمد با دلی شاد از خانه اش بیرون می رفت.

یک دهان خواهم به پهنای فلک

تا بگویم وصف آن رشک ملک

ور دهان یابم چنین و صد چنین

تنگ آید در فغان این چنین

او از آیات عظام نجف اجازه اجتهاد و از حضرات آیات شیخ آقا بزرگ تهرانی، سید محمد صادق بحرالعلوم، اراکی و مرعشی نجفی قدس سره هم اجازه روایت حدیث و از استادانی چون سید محمد جواد نجومی و میرزا احمد نجفی زنجانی اجازه هنر داشت و به گروهی هم اجازه نقل حدیث و روایت بخشوده بود. آیةاللّه نجومی از مشایخ حدیث و هنر به شمار می رفت و اساتید هنر برای نیل به درجه استادی، باید مورد تأیید و تصدیق او قرار می گرفتند. آن مرحوم در طول اقامت خویش در نجف اشرف کتاب های بسیاری را استنساخ نمود که برخی از آن ها عبارتند از: ریاض العلما، فروع العلم الاجمالی )میرزا باقر زنجانی(، فصل القضاء والاجازة الکبیرة )سید حسن صدر(، استخارات )سید بن طاوس(، بناءالمقالة الفاطمیة )سید احمد بن طاوس(، لشوةالسلاقة و محل الاضافة )شیخ محمد علی بن بشارة آل موخی نجفی متوفی 1163(، تحفةالحکیم )شیخ محمد حسین غروی اصفهانی.(

تألیفات آیةاللّه نجومی هم عبارتند از:

الف آثار چاپی )که همگی به اهتمام این جانب منتشر شده است:( 1 المؤمن فی تفسیر سورةالمؤمن، 2 شمیم کنعان )تفسیر سوره یوسف(، 3نسیم ایمان )تفسیر سوره مؤمنون(، 4مونس جان )تفسیر سوره یونس(، 5منزل مقصود )تفسیر سوره هود(، 6آیات سبحانی )تفسیر سوره رعد(، 7 الرسائل الفقهیة )رساله هایی در غنا، نقاشی و مجسمه سازی، نجاست خمر و حکم مالیات(، 8 الاستصحاب و التعادل و التراجیح )ج2، تقریرات درس اصول میرزا باقر زنجانی(، 9 فرج صالحان )مجموعه مقالات درباره امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه الشریف(، 10فیض قلم )مجموعه مقالات رجالی، تاریخی و هنری(، 11کیمیای هستی )زندگی نامه خودنوشت، به اهتمام محمد علی سلطانی(، 12سحر مبین )قطعاتی از خط خویش ثلث، به اهتمام محمد علی سلطانی(، 13الاجازةالمبارکة )اجازه کبیر به آیةاللّه استادی(، 14فروع العلم الاجمالی )تألیف میرزا باقر زنجانی، با مقدمه و اهتمام: آیةاللّه نجومی( و هم رساله های بعد معنوی هنر خط، عرفان هنری انسان، سخنی چند با طلاب جوان رساله غنا و رسالة فی التصویر و التمثیل جداگانه به چاپ رسیده است. ب آثار غیر چاپی: 15 لطافت هنر )مجموعه خطوط خوش ثلث و نستعلیق(، 16 همیشه بهار )مجموعه اشعار شیرین، دیگران(، 17 کشکول )مجموعه لطائف و ظرائف(، 18 تقریرات فقه میرزا باقر زنجانی، 19 تقریرات درس اصول میرزا باقر زنجانی )قطع و ظن، برائت(، 20رساله در تعظیم شعائر اسلامی.

آن عالم بزرگ، پس از عمری خدمت به عالم دین و علم و هنر و مردم، سرانجام در روز دوشنبه 25 آبان 1388 شمسی 28 ذی القعدةالحرام 1430 قمری در 82 سالگی چشم از جهان فروبست و به اجداد طاهرینش پیوست. با اعلام خبر وفاتش در استان کرمانشاه سه روز عزای عمومی و در شهر کرمانشاه تعطیل عمومی اعلام شد و پیکر پاکش روز سه شنبه 26 آبان 88 ، با شرکت ده ها هزار نفر از مردم استان، تشییع و پس از اقامه نماز توسط امام جمعه کرمانشاه، حجةالاسلام والمسلمین آقای علما، در ابتدای گلزار شهدا به خاک سپرده شد و در غم فقدانش پیام های تسلیت فراوان از سوی مراجع عظام تقلید، مقام معظم رهبری، سران قوای سه گانه و شخصیت های سیاسی و کشوری و حوزوی صادر گردید و ضایعه فقدانش موجی از غم و اندوه در دل دانشمندان و هنرمندان و مردم استان پدید آورد.

المجد یبکی علیه جازعا اسفا

والدین یندبه و الفضل ینعاه